کشت هیدروپونیک چیست؟

منظور از کشت هیدروپونیک پرورش گیاه در آب و املاح و مواد مغذی بوده و در واقع فن کاشت گیاه بدون استفاده از خاک می باشد. در این روش ریشه‌های گیاه  یا در هوا باید بسیار مرطوب نگه داشته شده یا  کاملا در آب بوده  و یا در برخی مواد جامد غیر از خاک که رطوبت را در خود حفظ می کنند  قرار گرفته تا رشد ‌کنند. آب موجود در اطراف ریشه‌ها، حاوی ترکیبات مغذی بوده که غذای مورد نیاز گیاه را تامین می‌کند.

پرورش گیاهان به روش هیدروپونیک درگذشته در حد تحقیقات آزمایشگاهی و یا به صورت موردی در برخی تمدن‌های باستانی مطرح بوده است بدون آنکه درک صحیح و مناسبی از این روش وجود داشته باشد.گزارشات اخیر نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از یک میلیون خانواده در امریکا دارای دستگاه‌های کشت بدون خاک بوده که از آن در جهت تولید مصرف خانگی استفاده می‌شود. فرانسه، کانادا، افریقای جنوبی، هلند، ژاپن، استرالیا، و آلمان از جمله کشور‌های پیشرو در زمینه کشت هیدروپونیک می‌باشند.

در سال‌های اخیر استفاده از سیستم کشت هیدروپونیک در گلخانه‌های کشور بسیار مورد استقبال قرار گرفته و در برخی از نقاط ایران مانند شهر‌های هشتگرد کرج، کرمانشاه، تهران و جزیره کیش تولید محصولات باغی به این روش به صورت تجاری گسترش یافته است.

دکتر سعیدرضا وصال عضو هیات علمی پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص تفاوت های این روش با کشت گلخانه ای عنوان کرد: براساس آمار 95 درصد صیفی‌جات کشورهای امریکای شمالی در گلخانه و با این روش تولید می شود. در کشت گلخانه ای می‌توان محصولات را هم در خاک و یا به صورت هیدروپونیک کشت داد. وی همچنین افزود: می‌توان گفت در بسیاری از کشورهایی که در حال ساخت هکتاری گلخانه‌ها مانند ترکمنستان هستند و با سرعت آن را دنبال می‌کنند، تا 95 درصد موارد از این شیوه استفاده می‌کنند. البته این کشت این قابلیت را نیز دارد که در فضای باز نیز به‌ کار رود، اما محدودیت‌هایی نیز دارد.

در ادامه این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد خاطر نشان کرد: کاهو، توت فرنگی، هندوانه، خیار، گوجه فرنگی و... از محصولاتی است که می‌توان با استفاده از این روش آن را تولید کرد. تقریبا کشت همه این موارد امکان پذیر است اما محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد؛ به عنوان نمونه یکی از محدودیت‌ها این است که محصول برای کشت گلخانه‌ای اصلاح شده باشد. در واقع می‌توان گفت تمام محصولات از جمله سیب زمینی این قابلیت را دارد که به روش هیدروپونیک کشت گردد.

آقای دکتر سعیدرضا وصال با تاکید بر اینکه باید کشت محصولات به این روش اقتصادی باشد، گفت: به عنوان نمونه در برخی گلخانه‌ها با استفاده از این روش در سال 750 تن در هر هکتار گوجه فرنگی تولید می‌شود در صورتی که کشاورز ما با روش سنتی و مصرف آب بالا و کیفیت پایین و مشکلات بسیار شاید 20 تن تولید گوجه فرنگی در همین مدت داشته باشد.

انواع کشت‌های هیدروپونیک:

کشت آبی یا مایع : ریشه گیاه به‌طور مداوم در محلول غذایی قرار دارد و گیاه از قسمت طوقه ( حدفاصل ریشه و ساقه ) بیرون از مایع بوده و با پلاستیک و مقوا و ... بالا نگه‌داشته می‌شود. کشت درون لوله هم یکی از انواع کشت مایع است.  از کشت آبی بیشتر برای پرورش گیاهان زینتی استفاده می‌شود.

کشت در ماسه و سنگریزه: ریشه گیاهان باید در داخل مواد جامدی که دارای قطر کوچک‌تر از 3 میلی‌متر بوده قرار داشته باشد. این مواد عبارتند از پلاستیک، سنگ خارا، گدازه آتش‌فشانی و بازالت و پشم سنگ و یا هر ماده دیگری که آلی نباشد.

در این روش آبیاری به دو صورت آبیاری لوله‌ای (زیرزمینی) که مواد غذایی در مخزنی بوده و به بستر رشد گیاه پمپ می‌شود و آبیاری سطحی که محلول غذایی رقیق در سطح محیط رشد توسط لوله سوراخ‌داری پخش می‌شود ( کود مایع به آب مصرفی گیاه در هنگام آبیاری اضافه‌شده است ).

کشت در هوا: در این روش ریشه گیاهان در محیطی قرارگرفته اند که به‌وسیله قطراتی آب که حاوی مواد غذایی لازم بوده اشباع‌شده اند . این روش به تجهیزات پیشرفته نیاز خواهد داشت.

 کشت در ورمی کولیت: ریشه گیاه در ورمی کولیت که با موادی معدنی مخلوط شده است، قرار می‌گیرد.

کشت در پلاستیک: ریشه در داخل کیسه‌های پلاستیکی قرار داشته و مواد اطراف ریشه هم شامل کمپوست یا پیت یا خاک‌اره و ... می‌باشد .

 به‌طورکلی در کشت بدون خاک از دو سیستم پیروی می‌شود :

 1- سیستم باز : محلول غذایی مجدد استفاده‌ نشده مثل کشت در پشم سنگ و کشت کیسه‌ای و کشت در سنگریزه

 2- سیستم بسته : محلول غذایی مجدد مورداستفاده قرار می‌گیرد و به‌عبارت‌دیگر محلول در یک چرخه قرار دارد و به آن فقط مواد غذایی که کاهش می‌یابند و آب اضافه می‌شود .

نیاز‌های شیمیایی ریشه یا کل گیاه را می‌توان با محاسبه دقیق مقدار عناصر محلول غذایی در منطقه ریشه برآورد کرد و تعادل شیمیایی محلول را نیز حفظ نمود.

در قسمت دوم مقاله به ذکر مزایای کاشت با این روش و اهمیت استفاده از توری سایبان خواهیم پرداخت.